MIEJSCE

Już przed I wojnąświatową Białystok był sławny ze względu na swoje żydowskiedziedzictwo. Tu urodzili się lub mieszkali nie tylko wybitni rabini,jak Szmuel Mohilewer, ale założyciele Biblioteki Narodowej Izraela(Josef Chazanowicz), Teatru Habima (Osip Dymow i Josef Perlman). Tuurodził się twórca języka esperanto Ludwik Zamenhof. Czwórkabraci Worona urodzonych na pograniczu Białostocczyzny i Mazowszazałożyła największą kompanię filmową na świecie WarnerBrothers. Wiele wskazuje, że rodzina Worona wywodzi się także zBiałegostoku.

Filmowych wątków jest znacznie więcej. PostaćMaxa Bialystok - bohatera kultowej hollywodzkiej komedii "Producenci"(The Producers, reż. Mel Brooks z 1967 roku) - zagrana przez ZeroMostela miała na celu podkreślenie udziału żydowskich emigrantów,m.in. z Białegostoku, w rozwój amerykańskiego przemysłufilmowego. Jednym z nich był Borys Kaufman, który w 1954 rokuotrzymał Oskara za zdjęcia do filmu „Na Nadbrzeżach” EliKazana. Borys miał 2 braci: równie znakomitych filmowcówdokumentalistów. Jeden z nich Dziga Wiertow (Denis Kaufmann) załynął jako reżyser kultowego „Człowieka z kamerą”, a jego młodszy brat Michał był operatorem w tym filmie. Zkolei Nora Ney (z domu Najman) została super gwiazdą polskiego kinamiędzywojennego.

ZBiałostocczyzny (Białystok, Supraśl. Michałowo) wywodzi się AronCytron współtwórca francuskiej marki Citroen. Wybitny pisarzIrwing Stone, malarze Benn, Max Weber, Simon Segal, Izaak Celnikier,i dziesiątki innych utalentowanych ludzi ma swoje korzenie wBiałymstoku. Rosa Raisa z domu Bursztyn została wybitnąprimadonną opery w Chicago.

To tu, na ulicyMłynowej narodził się słynny bialys, cebulowy bajgel, którypodbił świat i można go kupić np. w USA (książka Mimi Sheraton„Bial Eaters”). Z kolei żydowska knysz ma swoje pochodzenie zKnyszyna małego sztetla położonego tuż obok Białegostoku(książka Laury Silver Knish: In Search of the Jewish Soul Food

Wynalazcaszczepionki na Heine Medina, Albert Sabin wraz z rodziną opuściłBiałystok w 1920 z polskim paszportem, a niedaleko Białegostokuurodził się Samuel Lepkowski, wynalazca witaminy B6. Z kolei MaksimLitwinów (Walach) został jednym z najważniejszych polityków wZSRR

Wybitny grafik NewYork Times’a Mark Podwal wywodzi swoje korzenie z DąbrowyBiałostockiej, utalentowany muzyk David Garfield z Krynek. KuzynTewje Słonimskiego właściciela białostockiej fabryki tekstylnejzostał redaktorem „Arwiry”, pierwszej gazety w językuhebrajskim. Inny Słonimski Chai Zelig był wybitnym matematykiem iastronomem.

To niezwykłedziedzictwo znajduje się dziś w paradoksalnej sytuacji: słabofunkcjonuje w lokalnej pamięci podczas gdy społeczność żydowskaBiałegostoku i całego regionu przestała istnieć. Ta metafizycznanieobecność, nacechowana jest wielkimi emocjami. I może byćźródłem wielu inspiracji.  

Tu dowiecie się owielu Bialystokerach, otworzycie szuflady pełne informacji o nichzobaczycie o nich filmy,

Wszyscy, którzywesprą nasz projekt kwotą wyższą aniżeli 5000 usd ich nazwiskazostaną umieszczone w filmie jako „partners of the film project”,w przedziale 1000 – 5000 „main donators”, 100 – 1000 usd „ourfriends”.

Bialystokers

Przyjeżdżają doBiałegostoku z całego świata, z USA, Australii, Izraela, Kanady anawet Rosji. Bo niegdyś mieszkali tu ich przodkowie: babcie idziadkowie.

Przybywają prawiezawsze z irracjonalnym lękiem i niepokojem. Często słyszeli odinnych „nie masz po co tam jechać, tam nic nie zostało, nawetkamień na kamieniu, to kraj antysemitów”. Ale wydostająca się zwnętrza siła przyciągania jest większa aniżeli głowa pełnamedialnego strachu i obaw.

Spotykam się z nimiod wielu lat, od lat kilku zacząłem robić o nich filmy (zawsze zaich zgodą). Te zapisy filmowe pokazują jak potomkowie białostockichŻydów z każdym dniem coraz życzliwiej, cieplej i ze zrozumieniempatrzą na nasze miasto.

Jak dokonuje się wnich przemiana. Jak godzina po godzinie przekształcają się wBiałostoczan, którymi zawsze byli, ale przerwa pokoleniowa zamazałato dziedzictwo. W dniu pożegnania są innymi ludźmi. Polska,Białystok nie jest tylko cmentarzem ich przodków Żydów polskich,ale ich drugim domem.

Zapraszam na filmy oPhilipie Liptonie, Michaelu Warrenie, i Annie Murkies z Australii,Aaronie Schlanskim i braciach Kleinbort z USA, Oscarze Sicilianie zArgentyny oraz o Reginie Drozdowskiej z podbiałostockich Zaleszanktóra swój los związała z białostockim Żydem.